«Ένα Γλυκό Ξημέρωμα»

Ιστορίες κόμικς για την Αθήνα της κατοχής

Τα κόμικς συναντούν τη δεκαετία του ’40 σε μια πρωτόγνωρη συνεύρεση Ιστορίας και 9ης τέχνης που πραγματοποιείται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «12 Οκτωβρίου 1944. Η Αθήνα Ελεύθερη».

Δεκαπέντε κορυφαίοι Έλληνες δημιουργοί κόμικς εμπνέονται από την δεκαετία του ’40 και δημιουργούν ιστορίες για την έκθεση που φιλοξενείται στο πρώην Πιλοποιείο Πουλόπουλου (Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα Μερκούρη).

«Ένα γλυκό ξημέρωμα» είναι ο τίτλος της πρωτότυπης έκθεσης, τον οποίο ενέπνευσε ένα αγραμμοφώνητο ρεμπέτικο που φέρεται να έγραψε ο Ελασίτης λοχαγός Νίκος Δημόπουλος ή Τούντας με αφορμή το μπλόκο της Κοκκινιάς της 17ης Αυγούστου 1944.

Δεκαπέντε Έλληνες κορυφαίοι δημιουργοί κόμικς έφτιαξαν ισάριθμες ιστορίες εμπνευσμένες από την Κατοχή, την Αντίσταση και την Απελευθέρωση και επέλεξαν να συνομιλήσουν έτσι με το τότε και το σήμερα της πιο δύσκολης δεκαετίας στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.

«Οι δημιουργοί επικεντρώνονται στους ανθρώπους που ονειρεύονταν γλυκά ξημερώματα, αλλά βίωναν επαναληπτικά σκοτεινές μέρες, ζοφερές νύχτες, εφιαλτικές εποχές», λέει ο Γιάννης Κουκουλάς, ιστορικός τέχνης και επιμελητής της έκθεσης.

Κάποια από τα έργα που παρουσιάζονται στηρίζονται σε ιστορικά δεδομένα, ενώ κάποια άλλα είναι προϊόντα μυθοπλασίας. Όλα πάντως αποτελούν μια ευαίσθητη ματιά εξαιρετικά ταλαντούχων δημιουργών που αφουγκράζονται την μνήμη και την προβάλλουν στο σήμερα με τη βοήθεια μιας απόλυτα σύγχρονης τέχνης.

«Το να αφηγείσαι ιστορικά γεγονότα ή το να φτιάχνεις μυθοπλασίες βασισμένες σε αυτά είναι ένα τρόπος να προσεγγίσεις μια Ιστορία που δεν την ξέρουμε με ένα τρόπο προσιτό σε όλους. Το να βλέπεις τα περιστατικά του μπλόκου της Κοκκινιάς να γίνονται μια θαυμάσια ιστορία κόμικς είναι αφήγηση της Ιστορίας με εντελώς άλλα μέσα. Και από αυτό το νέο, ο επισκέπτης της έκθεσης έχει να ωφεληθεί γιατί μαθαίνει και άλλους τρόπους να προσλαμβάνει την Ιστορία, μαθαίνει και άλλες γλώσσες», τονίζει ο Γιάννης Κουκουλάς.

«Η ιδέα της ματιάς των δημιουργών κόμικς στην μνήμη της Απελευθέρωσης και γενικά της δεκαετίας του ’40 είναι μέρος της προσπάθειας που καταβάλλεται ώστε η σύγχρονη ελληνική Ιστορία να βρει τρόπους συνομιλίας με το μη εξειδικευμένο κοινό και να μιλήσει στη γλώσσα του. Η Αθήνα Ελεύθερη είναι μια γιορτή της Αθήνας και θέλουμε να είναι και μια γιορτή Ιστορίας», λέει ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης, ένας από τους ιστορικούς που έχουν την επιστημονική επιμέλεια του «12 Οκτωβρίου 1944. H Αθήνα Ελεύθερη».

Την έκθεση «Ένα Γλυκό ξημέρωμα» θα πλαισιώσουν παράλληλες δράσεις- συναντήσεις με το κοινό όπου οι δημιουργοί θα παρουσιάσουν τον τρόπο με τον οποίο εργάστηκαν, ενώ θα συζητήσουν για το πώς βίωσαν οι ίδιοι αυτή την αναπάντεχη αλλά και γόνιμη συνάντηση με την ιστορία.

Την Δευτέρα 10 Οκτωβρίου, στις 18.00 είναι προγραμματισμένη συζήτηση με τίτλο «Μνήμη, Ιστορία, Ντοκουμέντο, Τεκμηρίωσή στα Σύγχρονα Κόμικς» με ομιλητές τον Soloup, (δημιουργό κόμικς και γελοιογράφο), τον Γιώργο Γούση (δημιουργό κόμικς, Διδάκτωρ ΤΠΤΕ) και τον Γιάννη Κουκουλά (ιστορικό τέχνης και επιμελητή της έκθεσης).

Απόσπασμα από το έργο του Γιώργου Τραγάκη

Συμμετέχουν: 

Τόμεκ Γιοβάνης, Γιώργος Γούσης, Σπύρος Δερβενιώτης, Πέτρος Ζερβός, Δημήτρης Καμένος, Λέανδρος, Τάσος Μαραγκός, Θοδωρής Μπαργιώτας, Αλέξια Οθωναίου, Αλέκος Παπαδάτος, Θανάσης Πέτρου, Soloup, Γιώργος Τραγάκης, Γιώργος Φαραζής, Πέτρος Χριστούλιας

Επιμέλεια: 

Γιάννης Κουκουλάς

Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα Μερκούρη:

 Ηρακλειδών 66 και Θεσσαλονίκης, Θησείο

Διάρκεια: 

Η έκθεση θα είναι επισκέψιμη για το κοινό από την 1η έως τις 30 Οκτωβρίου. 

Ώρες λειτουργίας: 

Δευτέρα κλειστά, Τρίτη έως Σάββατο 10:00 – 20:00, Κυριακή 10:00-14:00

«Ένα γλυκό ξημέρωμα»

«Ένα γλυκό ξημέρωμα
βαράγαν οι τσολιάδες
τα σπίτια μας μπλοκάρανε
με τους Γερμαναράδες

Πρωί - πρωί πηγαίναμε
όλοι στη δουλειά μας
και οι τσολιάδες φώναζαν, βουρ!
Για την Κοκκινιά μας

Στο δρόμο που μας πήγαιναν
προς την Οσία Ξένη
απ’ τη γωνιά που πρόβαλα
βλέπω δυο σκοτωμένοι

Ε, ρε παιδιά, τι να σας πω
ράγισε η καρδιά μου
κι από τα δόλια μάτια μου
τρέχαν τα δάκρυά μου

Ένα πρωί ξημέρωμα
δεκαεφτά Αυγούστου
οι Γερμανοί μας σκότωσαν
έτσι για χάρη γούστου»

Κατά τον συγγραφέα-ερευνητή Σάκη Πάπιστα, το αγραμμοφώνητο ρεμπέτικο αποδίδεται στον Ελασίτη λοχαγό Νίκο Δημόπουλο ή Τούντα με αφορμή το μπλόκο της Κοκκινιάς της 17ης Αυγούστου 1944 με τους εκατοντάδες νεκρούς, συλληφθέντες και βασανισθέντες. 

Ο Τούντας λίγο αργότερα τραυματίστηκε σε μάχη και δολοφονήθηκε στο κρεβάτι του. Το «γλυκό ξημέρωμα» του πρώτου στίχου μετετράπη σε πικρή μέρα για την Αθήνα. Ένα πραγματικά «γλυκό ξημέρωμα» ήρθε την 12η Οκτωβρίου με την Απελευθέρωση της πόλης από τη ναζιστική κατοχή. Αλλά δε διήρκεσε πολύ καθώς ακολούθησε ο Εμφύλιος. 

Δεκαπέντε δημιουργοί κόμικς φιλοτεχνούν ιστορίες για την Αθήνα της Κατοχής και επικεντρώνονται στους ανθρώπους που έβλεπαν ή ονειρεύονταν γλυκά ξημερώματα αλλά βίωναν επαναληπτικά σκοτεινές μέρες, ζοφερές νύχτες, εφιαλτικές εποχές. 

Τα έργα που παρουσιάζονται δεν αποτελούν ντοκουμέντα, μαρτυρίες, τεκμήρια, αποδείξεις, ιστορικά στοιχεία, ρεαλιστικές αποτυπώσεις. Κάποια εδράζονται σε ιστορικά δεδομένα και κάποια αποτελούν μυθοπλαστικές αφηγήσεις. Όλα, ωστόσο, αποτελούν προσωπικές ματιές, καλλιτεχνικές εκφράσεις, έντεχνες απόπειρες προσέγγισης, αναψηλάφησης, κατανόησης και απόδοσης του πνεύματος και του κλίματος ενός όχι-και-τόσο μακρινού παρελθόντος. 

Με την τέχνη των κόμικς, την συμπυκνωμένη τους γλώσσα, την εγγενή τους αφηγηματική αφαιρετικότητα, την επιλογή ευσύνοπτων κειμένων και εικόνων που σφύζουν πληροφοριών, οι δεκαπέντε δημιουργοί δεν επιχειρούν να ανασυστήσουν τα θλιβερά χρόνια της Κατοχής –κάτι τέτοιο θα αποτελούσε εκ προοιμίου αναποτελεσματική και ατελέσφορη προσπάθεια που ισοδυναμεί με ύβρη– ούτε να σχετικοποιήσουν μια ανείπωτη τραγωδία. 

Μπρος στο δέος που γεννά η τρομακτική διάσταση του εγκλήματος και στο αίσθημα αδυναμίας κάθε μεμονωμένου ανθρώπου, αντιτάσσουν τη μνήμη, προτάσσουν τη γνώση και παρακινούν σε εγρήγορση.